«Инвестициялардың нәтижесі». Шетелдік сарапшылар Қазақстанның логистикадағы жетістіктерін зерттеді

26.12.2025

Оқылды: 18

Қазіргі әлемде жаһандық жеткізу тізбегі нақты уақыт режимінде қайта құрылуда, бірақ география стратегиялық маңызға ие болып келеді. Ондаған жылдар бойы Қазақстан теңізге шыға алмайтын ел ретінде қабылданды, бірақ қазір ол Еуропа мен Азия арасындағы негізгі байланыстырушы буын ретінде өз позициясын нығайтуда. Бұл трансформация көлік инфрақұрылымына қомақты инвестициялардың және Еуразиядағы көлік ағындарын тартуға бағытталған саяси бағыттың нәтижесі болды.

Container truck in ship port for business Logistics and transportation of Container Cargo ship and Cargo plane with working crane bridge in shipyard at sunrise, logistic import export and transport industry background

Транзиттен көлік байланысына дейін

Қазіргі уақытта Қазақстан өңірдегі неғұрлым тармақталған көлік жүйелерінің бірін қалыптастырып үлгерді. Елде Қытай, Орталық Азия, Кавказ, Ресей, Еуропа және Таяу Шығысты байланыстыратын бес халықаралық теміржол және сегіз автомобиль дәлізі жұмыс істейді. Олардың барлығы сұранысқа ие: тек 2024 жылдың қорытындысы бойынша транзиттік жүк тасымалдау көлемі 34,6 млн тоннаға жетіп, 2023 жылмен салыстырғанда 7,1%-ға өсті. Ал осы жылдың қаңтар-қараша айлары аралығында көрсеткіш 32,8 млн құрады және өткен жылдың нәтижелерінен асып түсуі мүмкін. Бұл ретте одан әрі өсу жоспарлары бар: 2029 жылға қарай бұл көрсеткішті 67 млн тоннаға, ал 2035 жылға қарай – 100 млн тоннаға дейін жеткізу жоспарланып отыр.

Ортаңғы дәліз осы стратегияның негізгі элементіне айналды. Қытайдан Қазақстан аумағы арқылы, одан әрі Каспий теңізі арқылы Әзербайжан мен Грузияға, содан кейін Еуропаға өтіп, ол дәстүрлі бағыттарға нақты балама ұсынады. 2024 жылы Транскаспий бағыты бойынша тасымалдау көлемі 4,5 млн тоннаны құрады, бұл тұрақты логистикалық тізбектерді құруға ұмтылатын жүк жөнелтушілер тарапынан өсіп келе жатқан қызығушылықты көрсетеді.

Көлік пен логистика бүгінде Қазақстан экономикасының қарқынды дамып келе жатқан салаларының қатарына кіретінін атап өту маңызды. Жылдың алғашқы он айында көлік қызметтерінің көлемі 20,7%-ға, ал осы сектордағы негізгі капиталға салынған инвестициялар 18,4%-ға өсті.

Теміржол жүктері жалпы алғанда тұрақты өсуді көрсетеді: 2025 жылдың он айында олардың көлемі 420,7 млн тоннаны құрап, жылына 7,7%-ға өсті. Авиациялық көлік те белсенді дамып келеді: аталған кезеңде 13 млн-нан астам жолаушы тасымалданды. Елдің барлық әуежайлары мен авиакомпаниялары IATA стандарттарына толық сәйкес келетін және жүктерді қағазсыз өңдеуді қамтамасыз ететін e-Freight жүйесін пайдалануға көшті.

Жол инфрақұрылымында қарқынды даму байқалады. Құрылыс және жөндеу жұмыстары жыл сайын 13 мың шақырымға жуық автожолдарды қамтиды, бұл ретте республикалық желінің 93%-ы нормативтік техникалық талаптарға сәйкес келеді. Сонымен қатар шекаралық инфрақұрылым жаңғыртылуда: 2027 жылдың соңына дейін 37 өткізу пунктінің құрылысы мен реконструкциясын аяқтау жоспарлануда.

Логистика мен өнеркәсіп қалай жұмыс істейді

Бұл ретте Қазақстанның логистикадағы стратегиясы жүк ағындарын жай жеделдету шеңберінен шығады. Оның негізінде көлік, қойма инфрақұрылымы мен өнеркәсіптік өндірісті біріктіретін трансшекаралық хабтардың қалыптасуы жатыр. Бүгінде бұл экожүйені төрт арнайы экономикалық аймақ қалыптастырады: «Қорғас – Шығыс қақпасым, «Қорғас» шекара маңы ынтымақтастығының халықаралық орталығы, Ақтау теңіз порты және TURAN, сондай-ақ екі ірі индустриялық аймақ.

Шығыс бағытта шешуші рөлді Қытаймен шекарадағы Қорғас торабы атқарады. «Қорғас – Шығыс қақпасы» АЭА аумағы SkyHansa жүк әуежайын қоса алғанда, ірі жобаларды орналастыру үшін 840 гектарға кеңейтілді. «Қорғас» ХШЫО-да аумақты кеңейту, қосымша өткізу пунктін ашу және тәулік бойы жұмыс режиміне көшу жоспарларымен жаңғырту жүргізілуде. Қосылған құны жоғары жобаларға баса назар аудара отырып, басым қызмет түрлерінің тізбесі жаңартылды.

Батыс бағытта «Ақтау теңіз порты» АЭА Қазақстанның негізгі Каспий торабы ретіндегі рөлін күшейтеді. Оның жұмыс істеу мерзімі 2053 жылға дейін ұзартылды, ал аймақ құрамына қайта өңдеу өндірістерін, әуежайлар мен теңіз терминалдарын орналастыру үшін Ақтау мен Жаңаөзендегі жаңа учаскелер енгізіледі. Қосымша теңіз инфрақұрылымын дамыту үшін Ersai Caspian Contractor компаниясының қатысуымен тағы 382 гектарға кеңейту жоспарлануда.

Белсенді даму елдің оңтүстік және солтүстік шекараларында байқалады. Өзбекстанмен шекарада «TURAN» АЭА шеңберінде жаңа өндірістік және қойма нысандары құрылуда, бір мезгілде «Алатау» индустриялық аймағы арқылы Қырғызстанмен ұқсас жағдай қалыптастыру бойынша жұмыс жалғасуда. Ресей бағытында ауданы 281 гектар «Еуразия» индустриялық аймағы өңдеу өнеркәсібі саласындағы жобаларды тартуда.

Барлық трансшекаралық хабтар мамандандырылған көлік инфрақұрылымымен қамтамасыз етілген. Негізгі жобалардың бірі 2026 жылы аяқталуы жоспарланған «Дарбаза – Мақтаарал» теміржол желісінің құрылысы болып саналады. Желі елдің оңтүстік өңірлерін магистральдық теміржол желісімен байланыстырады және жылына 20 млн тоннаға дейін жүк өткізу қабілетін қамтамасыз етеді.

Шығыста «Алтынкөл – Жетіген» теміржол учаскесін жаңғырту жалғасуда, бұл оның өткізу қабілетін 25 млн тоннаға дейін арттыруға мүмкіндік береді. Жұмыстар 2026 жылы толығымен аяқталады деп күтілуде. Сонымен бірге «Нұр жолы», «Атамекен» және «Қарасу» өткізу пункттеріне кірме автожолдарды реконструкциялау жүріп жатыр, «шектеулерді» жою үшін жаңа көпірлер мен айналма маршруттар салу жоспарлануда.

Елеулі инвестициялар Каспий теңізінің порт инфрақұрылымына да бағытталады. Ақтауда қытайлық Lianyungang компаниясымен бірлесіп жүзеге асырылатын контейнерлік хабтың бірінші кезегі аяқталды, перспективалық қуаты жылына 200 мың TEU-ге дейін. Сонымен қатар түбін тереңдету және айлақтарды жаңарту жұмыстары жүргізілуде. Құрық портында «Саржа» көпфункционалды терминалының құрылысы жалғасуда, ал 2027 жылға қарай Қазақстан Каспий тасымалын ұлғайту үшін Әзербайжанда екі контейнерлік кеме сатып алуды жоспарлап отыр. Бұл жобалар Ақтау және Құрық порттарының өткізу қабілетін жылына 30 млн тоннаға дейін арттыруға мүмкіндік береді.

Стратегиялық көзқарас қалай қалыптасады

Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев мемлекеттік аппарат алдында елді Орталық Азиядағы басты көлік хабына айналдыру бойынша нақты мақсат қойды. Транзиттік маршруттар мен инвестициялар үшін бәсекелестіктің күшеюі жағдайында республика жерүсті инфрақұрылымын, өнеркәсіптік кооперацияны және сауда желілерін дамытуды жеделдетеді.

Бұл ретте тек логистика мен жүктерді ауыстырып тиеуге ғана емес, нақты өндірістерді ұйымдастыруға, жұмыс орындарын ашуға және қосылған құны жоғары экспортты дамытуға баса назар аударылады. Болжамдылық, жылдамдық және әкімшілік кедергілердің төмендеуі көлік компаниялары үшін негізгі артықшылықтарға айналады. Инвесторлармен, операторлармен және өндірушілермен тұрақты диалог табысты тәжірибеге айналып, жобаларды өзара тиімді негізде құруға мүмкіндік береді.

Әлемдік сауданың жаңа шындыққа бейімделуіне қарай Қазақстанның Орта дәлізді дамыту жөніндегі стратегиясы елдің инвестициялардан пайда алуының табысты үлгісіне айналуда. Еліміз өзінің географиялық орнын бәсекелестік артықшылыққа айналдырады әрі Еуропа мен Азия арасындағы тұрақты және болжамды көлік көпірінің мәртебесін нығайтады.