Өңірлерді қолдау күшейеді: 2026-2028 жылдарға арналған трансферттер инфрақұрылымды дамытуға бағытталады
Бүгін ҚР Парламенті Сенатының жалпы отырысында Премьер-министрдің орынбасары – Ұлттық экономика министрі Серік Жұманғарин 2026-2028 жылдарға арналған жалпы сипаттағы трансферттер көлеміне қатысты заң жобасын таныстырды. Министрдің айтуынша, жаңа құжат өңірлердің республикалық бюджетке тәуелділігін азайтып, инфрақұрылымды дамытуға арналған қаржыландыруды айтарлықтай күшейтеді.
Заң жобасы жергілікті бюджеттердің кірістері мен шығындарын 2026-2028 жылдарға нақты көрсетіп, республикалық трансферттер мен субвенциялар көлемін алдын ала бекітуді ұсынады.
Жұманғарин даму бюджеті қалай қалыптастырылғанын түсіндірді.
«Жергілікті бюджеттер теңгерімделген. Барлық базалық шығыстар ескерілді. Даму бюджеті республикалық бюджеттің мүмкіндігін ескере отырып қалыптастырылды», – деді ол.
Жобаның негізгі мақсаты – өңірлердің республикалық бюджетке тәуелділігін біртіндеп азайту және өңірлік инфрақұрылым стандарттарын енгізу арқылы базалық қызметтердің қолжетімділігін теңестіру. Министрдің сөзінше, бұл «өңірлер арасындағы инфрақұрылымдық қамтамасыз етілу деңгейіндегі диспропорцияларды азайтуға» бағытталған.
2026-2028 жылдары даму бюджеті жалпы 9,1 трлн теңгені құрайды. Жұманғарин бұл туралы:
«Даму бюджеті жыл сайын ұлғаяды: 2026 жылы 1,8 трлн теңге, 2027 жылы 3,2 трлн теңге және 2028 жылы 4,1 трлн теңге», – деп нақтылады.
Республикалық бюджет жобасына сәйкес, 2026 жылғы республикалық шығыстар шамамен 27,7-27,8 трлн теңге, кірістер 19,2 трлн теңге шамасында болжанып отыр.
Ұлттық экономика министрі жергілікті бюджеттерге келетін трансферттер туралы былай деп түсіндірді:
«2026 жылға арналған субвенциялар 5,2 трлн теңге, ал алып қою 879,9 млрд теңге көлемінде жоспарланып отыр. Үкіметтің бағалауы бойынша жергілікті бюджеттердің республикалық бюджет қаражатына тәуелділігі орта есеппен 50,7%-дан 33%-ға дейін төмендейді», – деді Жұманғарин.
Талдау: қаржылық теңгерім, дефицит тәуекелдері
Кірістер мен шығыстар арасындағы айырма (дефицит қысымы)
Келесі үш жылға ұсынылған сандар жергілікті деңгейдегі дефициттің өсуіне нақты нышан береді. Жергілікті кірістер 2026 жылы 10,7 трлн, шығыстар 14,9 трлн теңге болуы – 4,2 трлн теңгелік тапшылықтың алдын ала белгісі.
Бұл тенденция 2028 жылға қарай да сақталады: кірістер – 13,3 трлн, шығыстар – 18,7 трлн теңге.
Министрдің баяндамасында бұл өсімнің себебі түсіндірілген:
«Жергілікті бюджеттердің ағымдағы шығындарының болжамды көлемі инфляцияға индекстеу және өңірдегі мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді тұтынушылардың болжамды саны ескеріле отырып есептелді», – дейді Серік Жұманғарин.
Трансферт құрылымының жаңғыруы – дербестікке көшу тетігі
Заң жобасының негізгі түйіні – өңірлердің өз кірістерін өсіре отырып, трансферттерге тәуелділікті азайту.
«Жалпы сипаттағы трансферттердің көлемін айқындау кезінде нысаналы мақсатын сақтайтын ағымдағы нысаналы трансферттер ескерілді», – деп Жұманғарин атап өтті.
Ауыл шаруашылығы, су үнемдеу технологиялары, жаңа нысандарды күтіп-ұстау сияқты бағыттарға 2026 жылы 1,5 трлн, 2027 – 1,6 трлн, 2028 – 1,7 трлн теңге қосымша қаралғаны – өңірлік экономиканың өндірістік бөлігін жандандыруға арналған күш.
Донор – реципиент моделі қайта өзгереді
«2028 жылы Павлодар облысы өзін-өзі қамтамасыз етеді, ал Маңғыстау облысы қайтадан донор болады», – деп баяндамада өте маңызды болжам айтылды.
Бұл өңірлік салық базасының өзгеруімен, өнеркәсіп пен инвестиция көлемдерінің артуымен байланысты. Аймақтар арасындағы бюджеттік теңгерімді қайта бөлу – экономикалық та, саяси да салмақты қадам.
Министрдің айтуынша, даму бюджетінің ұлғаюы өңірлік стандарттар жүйесін 69,2% деңгейінде қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Бұл аймақтар арасындағы инфрақұрылым сапасын теңестіруге жасалған маңызды қадам. Сонымен бірге республикалық бюджеттен қаржыланатын ірі автомобиль және темір жолдары, әлеуметтік нысандар құрылысы, сондай-ақ «Бәйтерек» АҚ-ның 1 трлн теңгеге капиталдандырылуы өңірлік экономиканың серпінін жеделдетеді.
Дегенмен, тәуекелдер де бар. Өңірлік шығыстардың инфляция мен халық санының өсуіне тәуелді болуы ұзақ мерзімді тұрақты қаржыландыруды қиындатуы мүмкін. Трансферттерге тәуелділік азайғанымен, жергілікті кірістерді арттыруға бағытталған реформалар жеткілікті деңгейде жүзеге аспаса, аймақтық тапшылық құрылымдық сипатта сақталуы ықтимал. Сондай-ақ бөлінетін қаржының тиімді игерілуі, жобалардың сапалы орындалуы және жемқорлық тәуекелдері – басты бақылауды қажет ететін бағыттар.
Осы жағдайларды ескере отырып, сарапшылар өңірлер бойынша көпсценарийлі бюджеттеу тәсілін енгізуді, инфрақұрылымдық стандарттардың ашықтығын арттыруды, жергілікті кірістерді көбейтетін ұзақмерзімді стратегия қабылдауды және донордан реципиентке өтетін өңірлер үшін әлеуметтік жағынан қауіпсіз өтпелі механизм жасауды ұсынады.
