Сәуле КАМАРОВА: «Атом электр станциясы сенімді энергия көзі»

28.09.2024

Оқылды: 3  530

Еліміз тарихи таңдаудың алдында тұр. Егер референдумда халық қолдау білдірсе, Қазақстан өз атом электр станциясының құрылысына кіріседі. Бұл мәселе, қоғамның қызу талқысына түскенді. Көптің көкейінде «АЭС салу қауіпті емес пе?», «Одан Қазақстанға қандай пайда бар?», «Экологияға тигізетін әсері қандай?», «АЭС салғанша баламалы энергия көздерін неге игермейміз?» деген көптеген сауалдар бар. Бұл сұрақтарға жауап іздеп, Қарағанды индустриалды университетінің Энергетика кафедрасының меңгерушісі Сәуле Камаровамен сұхбат құрдық.

Сәуле Нұртазайқызы, әңгіменің әлқисасын атом электр станциясының артықшылықтарынан бастасақ. Дәстүрлі энергия көздері, яғни көмір немесе газ станцияларымен салыстырғанда, АЭС қаншалықты тиімді?

Атом электр станциялары көмірқышқыл газының шығарындыларын азайта отырып, электр энергиясын өндіреді, бұл оларды көмір және газ станцияларына қарағанда экологиялық тұрғыдан таза етеді. Олар аз мөлшердегі отыннан көп энергия өндіреді. Бұл олардың салыстырмалы түрде аз аумақты қамтып, үлкен көлемдегі энергия өндіре алатынын білдіреді. АЭС көмір немесе табиғи газ сияқты табиғи ресурстарға тәуелді емес, олар бағалардың өзгеруіне және тапшылыққа ұшырауы мүмкін.

Атом электр станцияларының қоршаған ортаға тигізетін әсері қандай?

Атом электр станциялары аз аумақта айтарлықтай қуат беріп, кейбір жаңартылатын энергия көздерімен салыстырғанда, мысалы, күн электр станциялары немесе жел электр парктерімен салыстырғанда, табиғи экожүйелерге әсерін азайтады.
Апаттардың алдын алу және радиациялық шығарылымдарды азайту үшін АЭС-те қандай қауіпсіздік шаралары қолданылады?
Жаңа реакторлар қазіргі қауіпсіздік стандарттарын ескере отырып жобалануда, сондай-ақ АЭС салуда сейсмикалық қауіптер де ескеріледі. Реакторлардың өзі сыртқы әсерлерден қорғалған, соның ішінде қорғаныс қабықшалары мен бетон құрылымдары айтарлықтай жүктемелерге төтеп бере алады. АЭС-тер мемлекеттік органдар мен тәуелсіз инспекциялардың қатаң бақылауында болады және халықаралық ұйымдардың ұсынымдарын орындайды. Қауіпсіздік шаралары жүйесі АЭС апаттарының тәуекелдерін азайтып, ықтималдылығын барынша төмендетуге мүмкіндік береді, бұл ядролық энергияны қауіпсіз етеді.

Бізде “жасыл энергетика” саналатын баламалы энергетика көздері бар. Егер экономикалық тұрғыда қарасақ, бізге күн мен жел энергиясы тиімді ме, әлде АЭС па?

АЭС-тің ұзақ мерзімді экономикалық тиімділігі бастапқы инвестициялар, пайдалану шығындары, электр энергиясын өндіру құны және энергетика секторындағы жаһандық үрдістер сияқты көптеген факторларға байланысты. АЭС салудың бастапқы шығындары жоғары болғанымен, олар төмен көміртекті энергияны тұрақты өндіруді қамтамасыз етеді.

АЭС-тің қауіпсіздігі мен экологиялық салдары туралы қандай мифтер мен қате түсініктер бар?

АЭС-тің қауіпсіздігі мен экологиялық салдары туралы қоғамдық қабылдау көбінесе шындыққа сәйкес келмейтін мифтер мен қате түсініктерге негізделеді. Мысалы, «АЭС әрқашан қауіпті және апатқа әкелуі мүмкін» деген миф бар. Чернобыль мен Фукусима сияқты АЭС апаттары көп назар аударғанымен, қазіргі АЭС-тер жоғары қауіпсіздік стандарттарына сай жобаланған және көп деңгейлі қорғаныс жүйелеріне ие. Тағы бір миф – АЭС-тер көп мөлшерде радиоактивті қалдықтар шығарады. Қазір ядролық қалдықтарды басқару әдістері, соның ішінде оларды қайта өңдеу және қауіпсіз сақтау шешімдері әзірленген.
Дәл қазір әлемде бейбіт атомды тиімді игеріп отырған қандай мемлекеттер бар? Біз олардың тәжірибесін қолдана аламыз ба?
Бүгінде бірнеше ел атом энергетикасын белсенді дамытып жатыр. Мысалы, Франция атом энергетикасын белсенді пайдаланып, электр энергиясының шамамен 70%-ын қамтамасыз етеді. АҚШ – ең көп жұмыс істейтін АЭС-тері бар елдердің бірі. Қытай атом энергетикасын белсенді дамытып жатыр, ал Ресей ядролық энергетика саласындағы технологияларын экспорттауда. Фукусимадағы апаттан кейін Жапония ядролық энергетикаға деген көзқарасын қайта қарады, соның ішінде қауіпсіздік шараларын күшейту және қалдықтарды тұрақты басқару.

Радиоактивті қалдықтарды сақтау және кәдеге жарату тәуекелдері қандай және бұл мәселелер тәжірибеде қалай шешіледі?

Радиоактивті қалдықтарды дұрыс басқармау қоршаған ортаны, соның ішінде ауа, су және топырақты ластауы мүмкін. Әртүрлі елдер қабылдаған жаңа технологиялар мен практикалық шешімдер радиоактивті қалдықтарды сақтау және кәдеге жаратуға байланысты тәуекелдерді барынша азайтуға көмектеседі.
АЭС гидроэлектр станцияларымен немесе жел электр станцияларымен салыстырғанда климаттың өзгеруі мен апаттарға қаншалықты төзімді?
АЭС тұрақты және болжамды электрмен жабдықтауды қамтамасыз етеді және климаттық факторларға аз тәуелді, ал ГЭС пен ЖЭС климаттық жағдайлар мен апаттарға байланысты өндіріс ауытқуларына ұшырауы мүмкін.

Қазақстанда атом энергетикасын дамыту перспективалары қандай?

Қазақстанның «жасыл» экономикаға көшу стратегиясына сәйкес, атом энергетикасы тұрақты энергиямен қамтамасыз етудің және көміртегі шығарындыларын азайтудың негізгі элементтерінің бірі ретінде қарастырылады. Қазақстан уран өндіру бойынша әлемде бірінші орында тұр, бұл ядролық энергетиканы одан әрі дамытуға мүмкіндік береді. 2050 жылға қарай атом энергетикасының үлесін елдің энергетикалық жүйесінде 15%-ға дейін ұлғайту жоспарлануда. Қазақстан атом энергетикасы саласындағы тәжірибесі бар МАГАТЭ және басқа елдермен бірқатар халықаралық ұйымдармен ынтымақтасуда.
Атом энергиясы жаһандық «жасыл» энергетикаға көшу аясында қалай бағаланады? Атом энергиясы «жасыл» болып санала ма?
Атом энергиясы климаттың өзгеруі және тұрақты даму контекстіндегі «жасыл» энергетикаға көшу туралы пікірталастарда маңызды орын алады. Көмір электр станцияларын атом электр станцияларына ауыстыру әртүрлі елдерде көмірқышқыл газының шығарындыларын бірнеше пайызға қысқартуға әкелуі мүмкін.
АЭС салу және пайдалану құны басқа энергетикалық жобалармен, мысалы, күн және жел станцияларымен салыстырғанда қандай?
Заманауи АЭС салу жобаларының сметалары 1 гигаватт орнатылған қуат үшін 6-9 миллиард доллар аралығында болады. Құрылыс 5 жылдан 10 жылға дейін созылуы мүмкін (тіпті одан да көп), өйткені атом энергиясы бастапқыда үлкен инвестицияларды және құрылысты ұзақ мерзімді талап етеді. Алайда ол негізгі жүктемеге қатысты тұрақтылық пен сенімділікті қамтамасыз ете алады.

Атом энергетикасы саласындағы қандай жаңа технологияларды перспективалы деп санайсыз?

Атом энергетикасы саласындағы жаңа технологияларды дамыту көмірқышқыл газының жаһандық шығарындыларын азайту және тұрақты энергиямен қамтамасыз ету мақсаттарына жетуде маңызды рөл атқаруы мүмкін. Жаңа технологиялар, мысалы, кіші модульді реакторлар (ММР), вертикалды интеграцияланған реакторлар (VVER), сондай-ақ жылдам нейтронды реакторлар (ФНР) атом энергиясын өндіруді әртүрлі жағдайларда неғұрлым қолжетімді және икемді етеді.

АЭС-тердің елдердің энергетикалық тәуелсіздігін қамтамасыз етудегі рөлі қандай?

АЭС елдердің көмір, мұнай және табиғи газ импортына тәуелділігін айтарлықтай қысқартуға мүмкіндік береді. АЭС тұрақты және сенімді энергиямен қамтамасыз етіп, тәулік бойы жұмыс істей алады. Бұл электр энергиясына сұранысы өсіп келе жатқан елдер үшін ерекше маңызды.