Жасанды интелект және қазақ тілі

Кеше ғана досыммен сөйлесіп отырып, ойламаған жерден қазақ тілінде жауап беретін жасанды интелектпен әңгімелесіп көрдік. Бір кезде қалжыңдап қойып едім, оны да түсінді. Күліп жібердік. Техниканың тіліне біздің тіл сіңіп бара жатқандай көрінді. Бір сәтке болашаққа көз жүгіртіп, ойға қалдым: ертеңгі күні адамдар бір-бірін түсіну үшін тіл үйренбейді, аударма іздемейді. Олардың арасындағы көпір – жасанды интелект болмақ.

Бүгінгі технологиялар ертеңгі қарым-қатынастың моделін жасап жатыр. Қазірдің өзінде жасанды интелект мәтінді аударады, дауысқа жауап береді, адаммен диалог құрады. Бірақ бұл тек бастамасы ғана. Болашақта ол ойымызды қалтқысыз түсініп, сезімімізді ажыратып, тіпті ішкі мағына мен астарлы ойын дәл жеткізе алатын деңгейге жетеді. Сол кезде тіл шекара болмайды. Қазақша сөйлеген адамды әлемнің кез келген түкпіріндегі кісі өзінің ана тілінде тыңдайды. Қарым-қатынас бір тілді болмағанымен, біртұтас болмақ. Бұл – ой еркіндігі, пікір еркіндігі деген ұғымның шын мәніндегі жүзеге асуы.

Осы ретте ең маңызды сұрақ туады: сол болашақ диалогта қазақ тілі бола ма? Жауап – иә. Себебі дәл қазірдің өзінде қазақ тілі жасанды интелект кеңістігінде өзіндік орын алып келеді. ChatGPT, Claude, Gemini секілді ірі платформалар қазақ тілін танып, онымен еркін жұмыс істей алатын күйге жетті. Бұл – кездейсоқ жетістік емес, отандық ІТ мамандардың, ерікті энтузиастардың, тіпті қарапайым қолданушылардың ортақ еңбегінің нәтижесі.

OpenAI-дың ChatGPT моделі сияқты жүйелерде қазақ тілі бүгінде ТМД елдері ішіндегі ең белсенді қолданылатын тілдердің бірі. Өзбек, қырғыз, тәжік тілдерімен салыстырғанда қазақ тіліндегі жауаптар анағұрлым нақты, жүйелі, сапалы. Статистикаға сүйенсек, қазақша сұрақтар саны соңғы екі жылда бірнеше есе артқан. Демек, қазақша сөйлейтін, ойлайтын, жазатын аудитория бар. Ол аудиторияны тану – технологияның да, болашақ қоғамның да міндеті.

Жасанды интелект кейбіреулер үшін қауіп болып көрінуі мүмкін. «Ол тілдерді ығыстырып жібереді», «адамның қажеті болмай қалады» деген үрейлер бар. Алайда бұл технология – дұшпан емес, дұрыс қолдана білсек, ең сенімді серіктес. Қазақ тілінде мақала жазуға, ғылыми жұмыс дайындауға, оқушылардың білімін тексеруге, аударма жасауға, жаңа идея табуға – бәріне көмектеседі. Ауылдағы мұғалімге де, қаладағы стартапшыға да, зейнеткерге де пайдасы тиіп отыр. Бұл – технологияның тілге бағынуы емес, тілдің технологиямен бірге дамуы.

Қазақ тілі жасанды интелектке ену арқылы мәңгілікке қадам басып келеді. Бұрын біз тілімізді қорғадық, енді оны дамыту кезеңі келді. Оны үйрететін шәкірт іздемей-ақ қойыңыз – жасанды интелекттің өзі тыңдайды, үйренеді, сөйлейді. Тек оған сапалы контент беру керек. Қате емес, әдеби тілде. Тұрмыстық емес, терең оймен. Сонда ғана ол біздің болмысымызды толық түсініп, өзімізге қайта жаңғырып ұсынады.

Келер ғасырдың қарым-қатынасы жасанды интелект арқылы құрылады. Біз бұл диалогта өз тіліміздің бар болғанын қалаймыз ба? Онда бүгін әрекет етуіміз керек. Қазақша жазайық. Қазақша сөйлейік. Қазақша үйретейік. Себебі қазақ тілі – өткеннің шежіресі ғана емес, болашақтың да тілі.

Н.Қалқаман,

Теміртау қаласының Мәдениет, тілдерді дамыту, дене шыңықтыру және спорт бөлімінің «Ресурстық тіл орталығы» КММ әдіскері